Nhắc đến nhà Rông Tây Nguyên là nói đến di sản văn hóa của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên qua hàng nghìn năm. Đình là một công trình nghệ thuật lớn bao gồm điêu khắc, hội họa, trang trí và đặc biệt là thể hiện không gian linh thiêng cũng như sức mạnh của cộng đồng và niềm tự hào của dân tộc. Hãy cùng tìm hiểu xem mẫu nhà này có gì độc đáo để xứng đáng với tên gọi di sản văn hóa.
Nhà Rông Tây Nguyên – biểu tượng văn hóa cộng đồng của người Tây Nguyên
Nếu nói đến văn hóa Việt Nam nói chung là nói đến đình làng, giếng nước, cây đa thì nói đến các dân tộc thiểu số Tây Nguyên là nói đến nhà Rông. Đây là nơi diễn ra mọi sinh hoạt cộng đồng của làng, là trụ sở của bộ máy hành chính, nơi sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng, nơi sinh hoạt lễ hội tâm linh của cộng đồng, là nơi sinh hoạt của các nghệ nhân cao tuổi. truyền lại cho thế hệ trẻ những giá trị văn hóa truyền thống.
Nhà Rông còn là nơi lưu giữ những hiện vật truyền thống như cồng, chiêng, trống, vũ khí… và là nơi lũ trẻ từ nhỏ đã quây quần bên bếp lửa nghe người già kể chuyện, nơi người lớn quây quần. đến và nói chuyện với nhau.
Đối với người dân Tây Nguyên, nhà Rông có một ý nghĩa quan trọng. Theo quan niệm của người dân, nhà Rông hay còn gọi là nhà Sắn là nơi hội tụ khí thiêng của đất trời để che chở cho dân làng. Ngoài ý nghĩa vật chất, nhà Rông còn mang ý nghĩa văn hóa tinh thần, là máu, mồ hôi, nước mắt, vinh quang, tự hào của các bậc tiền nhân trong làng.
Nhà Rông còn là nơi diễn ra các lễ hội dân gian, đón khách thập phương về thăm làng. Nhà Rông còn là nơi để các già làng phân xử các vụ kiện tụng, tranh chấp liên quan đến cộng đồng.
Theo phong tục ở đây, những thanh niên chưa vợ, chưa chồng phải ngủ lại nhà Rông vào ban đêm. Hay kể cả những người phụ nữ đã qua đời, ly hôn với chồng. Dù ở gần nhau như vậy nhưng trai gái trong làng luôn ý thức và không bao giờ để xảy ra xô xát, yêu đương.
Theo quan niệm, thôn nào không có nhà Rông thì gọi là thôn nữ, tức là thôn chưa vào làng, chưa xứng đáng gọi là làng. Đó chỉ được xem như những nhóm nhà rời rạc không có linh hồn, những người sống trong ngôi nhà đó không thực sự là con người. Theo người dân Tây Nguyên, con người chỉ thành người khi được thổi hồn vào đó một hồn người, mà đối với họ đó là hồn của buôn làng, là nhà Rông.
Nhà Rông là hình ảnh thu nhỏ của những yếu tố văn hóa truyền thống của một làng, một dân tộc. Đối với các dân tộc thiểu số, Dân tộc – Làng – Nhà Rồng là mối quan hệ không thể tách rời. Ngôi đình uy nghi vươn lên trời với hình dáng chiếc búa khổng lồ, thể hiện sức mạnh của cộng đồng làng xã, tinh thần hiệp sĩ, đầy uy quyền và quy củ vượt không gian cũng như thời gian, khẳng định lãnh thổ của làng xã. làng quê.
Nhà Rông vừa có giá trị văn hóa vật thể (vật thể) vừa có giá trị văn hóa phi vật thể (nội dung bên trong, nơi thể hiện lễ hội). Bạn sẽ bắt gặp hình ảnh ánh lửa bập bùng quen thuộc của nhà Rông, nồi rượu cần, âm thanh hùng tráng của cồng chiêng, những vòng quay uốn lượn, những gương mặt rạng rỡ của các già làng, chàng trai cô gái. Trong lễ hội văn hóa rất dân dã này đã tạo nên bản sắc riêng của văn hóa truyền thống dưới mái đình Rông.
Nét kiến trúc độc đáo của nhà Rông Tây Nguyên
Vị trí xây dựng nhà Rông
Nhà Rông rất quan trọng đối với người dân Tây Nguyên. Vì vậy, yếu tố đầu tiên và quan trọng nhất chính là vị trí của Nhà Rông. Theo truyền thống, việc xây dựng nhà Rông phải theo nghi thức trang trọng, tại đây các già làng sẽ tập hợp những người tài giỏi nhất để bàn bạc.
Chọn vị trí xây dựng Nhà Rông phải là nơi cao ráo, thoáng mát về mùa nắng, ấm về mùa mưa. Ngoài ra, nhà Rông phải được xây dựng ở trung tâm làng, từ đường xa có thể nhìn thấy Nhà Rông, thuận tiện cho việc di chuyển của người dân đến đây. Khu đất xây dựng Nhà Rông phải bằng phẳng, đủ rộng để tập trung ít nhất gấp 2-3 lần số lượng nhân khẩu trong làng.
Chọn gỗ xây dựng
Nhà Rông được xây dựng từ vật liệu chính là gỗ. Gỗ ở đây được lấy trên rừng, nhưng không phải loại gỗ nào cũng đủ tiêu chuẩn để làm nhà Rông.
Kể từ khi chuẩn bị làm nhà, các già làng sẽ tập hợp tất cả những người tài giỏi nhất trong làng để bàn bạc. Ngày vào rừng lấy gỗ được tổ chức rất chu đáo.
Trước đó 9 ngày, 9 người được già làng chọn đường đổi hướng vào rừng lấy gỗ. Trong ngày đó sẽ tổ chức một lễ nhỏ với gà, xôi và một pháp sư đến cúng. Mọi thứ sẽ được các thành viên bảo mật đến trước ngày khởi hành 3 ngày. Sau 6 ngày kể từ ngày họp, mỗi thành viên sẽ chọn thêm 2 người khỏe mạnh, nhanh nhẹn, tháo vát để cùng nhóm lấy gỗ.
Họ phải chuẩn bị đầy đủ lương thực cũng như những vật dụng cần thiết trong 9 ngày vào rừng tìm gỗ. Ngày đầu tiên vào rừng, thấy rừng có nhiều gỗ tốt, cả đoàn dừng lại, thợ chủ cùng 8 người khác vác rìu chọn cây to, cả 9 người đứng xung quanh giơ rìu lên. và hú trong 9 giờ.
Sau đó 9 người mỗi người cắt 1 vòng quanh gốc cây rồi về điểm tập kết của cả nhóm nghỉ ngơi. Từ ngày hôm sau sẽ bắt đầu khai thác. Khi khai thác hết 4 cột góc cho ngôi nhà, họ trở về làng.
Ngày dựng Nhà Rông là ngày hội của làng, rơi vào ngày 10 tháng Giêng âm lịch. Thực hiện các nghi lễ cần thiết, có gà, có rượu và múa hát với trang phục dân tộc để bắt đầu cuộc sống mới.
Đặc điểm và kích thước của nhà Rông
Thiết kế của nhà Rông thường dài khoảng 10m, rộng 4m, cao 15-16m, nhưng cũng có những ngôi nhà chỉ cao 7-8m. Nét đặc trưng của Nhà Rông Tây Nguyên là không sử dụng sắt thép, các khớp nối hay mối nối đều được đẽo gọt cẩn thận sau đó dùng dây mây, song buộc lại.
Nhà Rông Tây Nguyên mái ngói 2 gian, nơi đỉnh dốc có đôi sừng. Chạy dọc sóng nóng là dải trang trí đặc biệt. Nền nhà thường được ghép bằng những tấm tre non hoặc cây tre. Giữa đình có một dãy lan can chạy dọc là giá đỡ cho những vò rượu khi làng tổ chức lễ hội.
Hoa văn trang trí trên tường sẽ sử dụng 2 tông màu chủ đạo là đỏ và xanh. Bên cạnh đó, sẽ sử dụng sừng trâu, cột trụ ở giữa được chạm khắc tinh xảo hình ngôi sao tám cánh, hình chim, người …
Cấu trúc nhà rông
Cầu thang lên nhà Rông thường được chạm khắc từ 7-9 bậc. Trên đầu cầu thang của mỗi dân tộc khác nhau sẽ được trang trí khác nhau. Ví dụ, người Ba Na có hình ngọn cây ngò gai, người Ja Rai hình quả bầu đựng nwocs, người Xê Đăng hình núm chiêng …
Hai kiểu nhà Rông xuất hiện ở Tây Nguyên gồm nhà Rông trống (nam) và nhà rông mái (nữ). Nhà Rông trống, gọi theo tiếng Jrai là Rồng tao nao, có mái lớn, cao vút. Có những ngôi nhà cao tới 30m. Nhà Rông trống được trang trí rất công phu. Mái nhà Rông gọi là Rồng Ana, nhỏ hơn, mái thấp. Hình thức bên ngoài và bên trong đơn giản hơn.
Trên các vì kèo được trang trí rực rỡ với các hoa văn tín ngưỡng thờ tự, các câu chuyện huyền thoại về các chiến binh xa xưa, các con vật cách điệu, các vật dụng và cảnh sinh hoạt gần gũi với người dân. cuộc sống làng quê. Nổi bật trong trang trí của đình là hình tượng thần mặt trời tỏa sáng. Đình càng to, đẹp càng chứng tỏ làng giàu, thế mạnh.
Bộ khung của đình cao vút được chống đỡ bởi 8 cột lớn bằng gỗ quý. Kết cấu nhà rông Tây Nguyên với các cột liên kết với nhau theo kiểu cột, kèo.
Phần chân đế gồm 10 đến 14 cột nâng đỡ toàn bộ sàn và mái, trong đó có 8 cột chính và 2 đến 6 cột phụ là nơi đặt cầu thang.
Những nét cách điệu mang hơi thở hiện đại trong thiết kế nhà Rông Tây Nguyên
Nhà Rông là một thiết chế văn hóa truyền thống, một biểu tượng sinh động đáng tự hào của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên. Có vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của đồng bào các dân tộc và là nơi tổ chức các hoạt động cộng đồng. Một khi mái đình không còn “cổ” thì những bản sắc, ý thức văn hóa khác cũng khó có cơ hội được bảo tồn.
Hiện nay, các vật liệu từ rừng để làm nhà Rông như gỗ, tranh rất khan hiếm nên việc bê tông hóa nhà Rông là điều tất yếu. Bạn sẽ thấy những mẫu nhà rông bê tông, mái tôn, nền bê tông, kết hợp với vật liệu sắt thép trong xây dựng.
Việc hiện đại hóa Nhà Rông là một xu thế phát triển tất yếu. Tuy nhiên, để bảo tồn một di sản văn hóa, những thay đổi này là không phù hợp. Có thể đây chỉ là một kiểu nhà có hình dáng giống Nhà Rông chứ không phải là biểu tượng của ngàn thu như Nhà Rông truyền thống ngày nay.
Kiến trúc nhà rông Tây Nguyên vẫn gắn liền với văn hóa của các dân tộc thiểu số. Qua đó, bạn sẽ học hỏi thêm được nhiều kiến thức bổ ích liên quan đến kiến trúc cũng như có ý thức gìn giữ nét văn hóa truyền thống này.
Nguồn: https://kientrucsaigon.net